Przybyli do Zelowa ponad 200 lat temu. Po wspólnocie Braci Czeskich pozostał kościół [ZDJĘCIA]

Skąd wzięli się Bracia Czescy w Zelowie? Przybyli do miasta ponad 200 lat temu. W 1802 Bracia Czescy z okolic Wielkiego Taboru w Wielkopolsce zakupili od Józefa Swidzińskiego majątek Zelów osiedlając się tam rok później. 

Do Zelowa Czesi przybyli w 1803 roku znaczną grupą 149 rodzin. Dobra zelowskie zakupione od dziedzica szybko przekształcili do swoich potrzeb. Już w 1818 r. rozpoczęto starania o zgodę na wystawienie kościoła. W 1821 r. położono kamień węgielny a prace zakończyły się w 1825 r. W tym samym roku nastąpiła konsekracja.  

Kościół Braci Czeskich w Zelowie

Kościół położony jest w południowo - wschodniej części miasta przy skrzyżowaniu ulic Sienkiewicza i Piotrkowskiej, w otoczeniu małomiasteczkowej niskiej zabudowy. Kościół położony jest na niewielkim wzniesieniu. Otacza go dawny cmentarz przykościelny.

Budynek jest murowany z cegły. Dach kryty dachówką ceramiczną holenderską. Hełm wieży o konstrukcji drewnianej pokryty blachą ocynkowaną. Podłoga deskowa w kruchcie posadzka ceramiczna. Okna pojedyncze w ramach drewnianych, szkło zwykłe. Drzwi drewniane płycinowe, od zakrystii deskowe. Schody na chór drewniane dwubiegowe łamane na ambonę jednobiegowe.

Kościół na rzucie prostokąta, korpus o trzech nawach wydzielonych kolumnami dźwigającymi emporę, brak wydzielenia prezbiterium. Od wschodu z prostokątną zakrystia z wydzielonym drewnianym przepierzeniem pomieszczeniem gospodarczym. Od zachodu prostokątna kruchta w przyziemiu wieży.

Kościół o zwartej bryle nakrytej dachem trójspadowym, od zachodu wysunięta do przodu dwukondygnacyjna wieża o przekroju prostokąta zwieńczona hełmem cebulastym. W fasadzie w przyziemiu wieży prostokątny drzwi poprzedzone schodami, ujęty płaskim portalem o dwóch lizenach dźwigających profilowany trójkątny szczyt.

W elewacjach bocznych wieży dołem prostokątne okno, wyżej półkoliste. W górnej kondygnacji oddzielonej profilowanym gzymsem kordonowym okna prostokątne w dwóch poziomach, okna od frontu z profilowanymi nadprożami. Hełm wieży wieńczy żelazna chorągiewka i krzyż.

Elewacja frontowa zawiera główne wejście do świątyni. Znajduje się ono w smukłej wieży, która stanowi najwyższy element kościoła. Nad drzwiami umieszczono w tympanonie symbol Oka Opatrzności i tablicę zawierającą cytat z Pisma Świętego w języku czeskim. Tablica ta powstała najprawdopodobniej w 1924 r. Elewacja korpusu zwieńczona została gzymsem z ozdobnym fryzem. Elewacje boczne przepruto dwoma rzędami otworów okiennych: prostokątnych w partii nawy a półkolistych w partii empor. Dodatkowo w elewacjach tych zastosowano płaskie pseudoryzality.

Surowe protestanckie wnętrze

Z zachowanych inwentarzy wynika, że do czasów dzisiejszych zachowała się jedynie część wyposażenia. Są to drewniane: kazalnica, chrzcielnica oraz ołtarz (Stół Pański). Wszystkie obiekty powstały w I połowie XIX w., wykonane przez lokalnych rzemieślników.

Wnętrze podzielono na trzy nawy przy pomocy toskańskich kolumn, które dźwigają empory. Wejście na empory znajduje się w partii zachodniej. Zostało przesłonięte trójdzielnym łukiem arkadowym podtrzymującym chór muzyczny. W prezbiterium zastosowano niewielki podest ołtarzowy z balustradą. Nad ołtarzem znajduje się ambona z baldachimem. Całość flankują dwa pilastry.

W części prezbiterialnej drewniany podest ołtarzowy otoczony balaskową balustradą. Ściana zamykająca prezbiterium sięgająca 4/5 wysokości z dwoma pilastrami zwieńczonymi wazonami z kwiatami ze złoceniami. W centrum ambona z baldachimem nad nią szczyt z płytą z cytatem z Ewangelii w języku czeskim w trójkątnym zamknięciu polichromowany kielich z Eucharystią i napisem "PRAWDA VITEZI".

W ścianie tylnej korpusu potrójny łuk arkadowy, z łukiem spłaszczonym w centrum, z filarami o profilowanej opasce górą. Powyżej wysunięta do przodu chór muzyczny z balustradą balaskową. Trójdzielny prospekt organowy. Okna we wnękach zamkniętych łukiem odcinkowym.

Zbór ewangelicko - reformowany w Zelowie 

W skutek prześladowań religijnych już w XVI w. musieli opuścić rodzinne ziemie. Jednym z kierunków ich emigracji stała się Rzeczypospolita, słynąca z tolerancji wyznaniowej. Z czasem weszli w skład Kościoła Ewangelicko-Reformowanego.

Po zakończeniu II wojny światowej 90 proc. Braci Czeskich z Zelowa wróciło do Czech, pozostali parafianie kultywują tradycję i poprzez różne działania propagują wiedzę na temat Jednoty Czeskiej. 

Oprócz działalności typowo religijnej przy parafii funkcjonuje Stowarzyszenie Mniejszości Czeskiej i Muzeum. Działalność Muzeum to głównie dokumentacja i rozwój wiedzy na temat dziejów Braci Czeskich. Jego opiekunowie współpracują mi. z naukowcami z Uniwersytetów łódzkiego i warszawskiego, PAN i ChAT.

Obiekt dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania kościoła i muzeum po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.