Mieszkańcy Zelowa mają to cudo na wyciągnięcie ręki. W obiekcie jak francuski warowny zamek można przenocować [ZDJĘCIA]

Najstarszy obwód umocnień obejmował dwie baszty i mur obronny o łącznej długości około 400 m. Był wykonany w rzucie zbliżony do prostokąta i zamykał przestrzeń o połowę mniejszą niż zachowane częściowo do dziś późniejsze umocnienia.

Na pierwszy rzut oka zespół zabudowań przypomina bardziej warowny zamek niż klasztor. Mowa o opactwie cystersów w Sulejowie. To niezwykły zabytek o ogromnej wartości historycznej i artystycznej. 

W 1232 r. arcybiskup gnieźnieński Pełka konsekrował kościół pw. NMP i św. Tomasza Becketa, a wkrótce rozpoczęto wznoszenie wschodniego skrzydła klasztoru.

To jeden z najcenniejszych zabytków w Polsce.

Bryła kościoła klasztornego zachowała się w pierwotnym kształcie. To bazylika trójnawowa z transeptem i prostokątnym prezbiterium. 

Na wyposażenie kościoła składają się cztery wczesnobarokowe ołtarze boczne z czarnego marmuru i alabastru, prospekt organowy o bogatej snycerce z 3 ćwierci XVIII w., oraz ufundowane w XVIII w.: drewniany ołtarz główny, cztery ołtarze boczne, ambona, stalle i konfesjonały.

Skrzyżowanie nawy zaakcentowano barokową sygnaturką.

Klasztor przylegał do kościoła od strony południowej. Obecnie, znajduje się w postaci trwałej ruiny.

Wejście główne do kościoła znajduje się w obrębie fasady zachodniej. Umieszczony tam portal uskokowy dekorują kolumienki z archiwoltami oraz półkolisty tympanon. Ponad domkiem portalowym znajduje się rozeta z częściowo zachowanym maswerkiem. Fasadę wieńczy trójkątny szczyt.

Wkrótce po przybyciu cystersi władali jedenastu wsiami i źrebiami, otrzymywali dziesięciny z trzynastu wsi, posiadali immunitet ekonomiczny, także trzymali regalia.

Opactwo cysterskie w Sulejowie mieści się w dzielnicy Podklasztorze. Klasztor zbudowano stok półwyspowego wyniesienia na prawym brzegu Pilicy.

Klasztor obronny z kościołem, zabudowaniami i ich reliktami oraz obwarowaniami oraz terenem dawnych ogrodów to perełka, jaką można obejrzeć w Sulejowie. To jeden z najcenniejszych zabytków w Polsce. Od 2012 roku zespół opactwa cystersów jest uznany za Pomnik Historii.

W latach 1973 - 1981 w części opactwa przeprowadzono generalny remont połączony z rekonstrukcją i odbudową część dawnych zabudowań gospodarczych. Przekształciły one obiekt w ośrodek wczasowy Miastoprojektu Łódź, który przejął go od spadkobierców Marcelego Czuprykowskiego. Następnie obiekty ośrodka wczasowego przejęło Państwowe Przedsiębiorstwo Turystyczno-Handlowe "Trybunalskie" z Piotrkowa Trybunalskiego, które prowadziło hotel.

W 1318 r. odbył się w klasztorze zjazd możnych i rycerstwa, na którym uchwalono „suplikę sulejowską”. To prośba do papieża o koronację Władysława Łokietka.

Cystersi wrócili do Sulejowa w 1986 r. Obecnie znajduje się tutaj przeorat zwykły, obsadzony przez cystersów z Wąchocka.

Sulejów jest jedynym cysterskim opactwem warownym na terenie Polski z tak dobrze zachowanymi późnośredniowiecznymi klasztornymi obwarowaniami. Dawne opactwo cystersów w Sulejowie wyróżniają obejmujące rozległy teren umocnienia obronne. Powstał w XIV-XVI w.

W skład zespołu wchodzą: kościół klasztorny, fragment klasztornego skrzydła wschodniego z kapitularzem, ruiny skrzydła południowego i zachodniego, obwód warowny, baszta Opacka, przystawiony do niej arsenał, baszta Muzyczna, wieża brama Krakowska, baszta Attykowa, wieża brama Rycerska, sąsiadujące z nią pozostałości młyna końskiego, baszta Mauretańska oraz zabudowania gospodarcze oparte o północny i południowo-zachodni odcinek muru obronnego.

Kościół i klasztor otoczone są pierścieniem późnogotyckich fortyfikacji, które zachowały się w postaci długich odcinków muru kurtynowego i wież oraz budynku arsenału zwanego „zbrojownią”.

Budowle zajmują obszar o kształcie nieregularnego wieloboku, przy czym główny element stanowi tu zespół złożony z trójnawowego kościoła z transeptem oraz położonych na południe od niego pozostałości trzech skrzydeł klaustrum. Otacza go pierścień pozostałych budowli stanowiących elementy obwodu obronnego lub przystawionymi do niego budynków.

Wiek XVIII przyniósł zmianę funkcji umocnień klasztoru, o które po utracie przez nie walorów obronnych oparto liczne produkcyjne i magazynowe zabudowania gospodarcze, wznosząc m.in. młyn koński przy wieży bramnej Rycerską oraz budynek z browarem usytuowany w rejonie baszcie Attykowej.

Klasztor powstał z fundacji książęcej. W 1176 r. książę Kazimierz Sprawiedliwy osadził w Sulejowie cystersów przybyłych z Morimond w Burgundii i przekazał im okoliczne dobra. W 1232 r. arcybiskup gnieźnieński Pełka konsekrował kościół pw. NMP i św. Tomasza Becketa, a wkrótce rozpoczęto wznoszenie wschodniego skrzydła klasztoru. Od XIV w. rozpoczęto wieloletnie prace przy wznoszeniu murowanych obwarowań.

 Ze średniowiecznego budynku klasztornego pozostał jedynie fragment wschodniego skrzydła z kapitularzem, który z inicjatywy proboszcza został odrestaurowany. W dawnym arsenale urządzono szkołę.

W XVIII w. przebudowano zabudowania znajdujące się wzdłuż murów obronnych od strony północnej i zamieniono je na część mieszkalno-gospodarczą.

Klasztor podupadł w związku z kasatą zakonu w 1819 r. Część zabudowań znalazła się w posiadaniu parafii, a część została sprzedana. W 1891 r. proboszcz rozebrał skrzydła klasztoru.