Zakaz używania pieców (kotłów) najniższej klasy, czyli tzw. kopciuchów, obowiązuje od 2023 r. w kilku większych miastach, a także na Mazowszu i częściowo na Śląsku. Od stycznia 2024 r. to grono znacznie się poszerzyło, bo zakaz objął siedem województw (lub wybranych miast w nich): wielkopolskie, lubelskie, podkarpackie, zachodniopomorskie, lubuskie (Zieloną Górę i Gorzów Wielkopolski), kujawsko-pomorskie, pomorskie (Sopot). W kolejnych – małopolskim, dolnośląskim, świętokrzyskim i całym pomorskim – wejdzie w życie kilka miesięcy później. W pozostałych przepisy albo dają więcej czasu, albo w ogóle nie ma jeszcze uchwał antysmogowych (na Podlasiu oraz Warmii i Mazurach).

Jak rozpoznać kopciucha?

Kopciuchy, czyli kotły na paliwo stałe, które nie spełniają żadnych norm emisyjnych, to najwięksi winowajcy zabijajającego nawet 40 tys. Polaków rocznie smogu. Szacuje się, że w całym kraju do wymiany jest jeszcze ok. trzech milionów takich pieców. Za kopciuchy uznaje się kotły, którym nie przypisano żadnej klasy lub mają klasę trzecią i niższą. Poza nimi wyróżnia się klasę czwartą, piątą, a także urządzenia piątej klasy spełniające jeszcze bardziej wyśrubowane wymogi ekoprojektu (zawarte w unijnej dyrektywie Dyrektywie Ecodesign). Im wyższa klasa, tym wyższe zaawansowanie technologiczne, niższa emisja szkodliwych pyłów, dłuższe trzymanie ciepła i mniejsze zużycie paliwa.

- Mieszkańcy poszczególnych województw powinni zajrzeć do uchwał antysmogowych i sprawdzić, które klasy kotłów są już zakazane, a które za kilka lat będą. Są takie regiony Polski, w których już w tym roku nie można używać kotłów poniżej piątej klasy, a są takie, w których na razie zakazano tylko kotłów bezklasowych. Trzeba mieć jednak na uwadze, że uchwały przewidują terminy wejścia w życie kolejnych, bardziej rygorystycznych zakazów – wyjaśnia Antonina Kaniszewska, doradczyni Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW).

Jak rozpoznać klasę pieca posiadanego w domu? Najłatwiej czytając dane na tabliczce znamionowej i w dokumentacji technicznej. Zawsze widnieje tam klasa urządzenia. Ekspertka NFOŚIGW tłumaczy, że brak takiej tabliczki i dokumentacji w zdecydowanej większości przypadków świadczy o posiadaniu tzw. kopciucha. Podobnie, jeśli mamy piec starszy niż dziesięć lat. Zgodnie z prawem, każdy kupiony od lipca 2018 r. powinien mieć co najmniej piątą klasę. Jednak w przypadku zakupu używanego urządzenia takiej pewności mieć nie możemy. Jeśli znamy nazwę modelu, zawsze można zadzwonić lub napisać z pytaniem o klasę do producenta.

Na co wymienić kopciucha?

Obecnie w sprzedaży są tylko kotły piątej klasy z certyfikatem ekoprojektu, co oznacza, że spełniają warunek wysokiej sprawności i niskiej emisji nie tylko podczas pracy w mocy nominalnej (ustalanej przy maksymalnych ustawaniach dotyczących spalania), ale w każdych warunkach użytkowania, również przy mocy minimalnej. Tyle że wciąż mowa tu o piecach na węgiel, który docelowo – wraz z drewnem – zostanie w przyszłości zakazany (już ma to miejsce np. w Krakowie, Warszawie, a od stycznia 2024 r. w Sopocie). Nowe przepisy unijne zakładają, że od 2028 r. w nowo wybudowanych budynkach nie będzie można instalować urządzeń grzewczych na paliwa kopalne. A do 2040 r. w całej UE mają zniknąć wszystkie takie urządzenia.

- Wymieniając kocioł na nowy trzeba więc pomyśleć przyszłościowo, by nie okazało się, że za kilka lat będzie konieczna ponowna wymiana – uczula Antonina Kaniszewska z NFOŚiGW. – Nie ma jednego najlepszego rozwiązania. Bardzo dużo zależy od stanu technicznego domu. Jeśli mamy stary, nieocieplony budynek z nieszczelnymi oknami, to najlepsza wcale nie będzie pompa ciepła zachwalana przez przedstawicieli handlowych. Rachunki będą ogromne, a dom nadal niedogrzany. By uniknąć takich nieszczęść, najlepiej wykonać audyt energetyczny, który pokaże optymalny zakres prac.

Ekspertka NFOŚiGW radzi, by nie bać się kompleksowej termomodernizacji, która pozwoli na instalację nie tylko najbardziej ekologicznego, ale i najbardziej komfortowego źródła ciepła.

Jak uzyskać dofinansowanie na wymianę kopciucha?

Decyzję o wykonaniu termomodernizacji budynku wspiera ogólnopolski program Czyste Powietrze, który kompleksowe rozwiązania premiuje najwyższym dofinansowaniem. A i koszty będą zwracać się szybciej dzięki oszczędności energii. Na jakie rozwiązania można uzyskać dotację? Program Czyste Powietrze zakłada trzy warianty działań:

demontaż starego źródła ciepła na paliwo stałe oraz zakup i montaż pompy ciepła powietrze/woda oraz gruntowej pompy ciepła
demontaż starego źródła ciepła na paliwo stałe oraz zakup i montaż pompy ciepła powietrze/powietrze lub innego źródła ciepła niż pompa (np. kotła gazowego, olejowego czy na biomasę)
przedsięwzięcie nieobejmujące wymianę źródła ciepła na nowe, a obejmujące np. inwestycję w mechaniczną wentylację z odzyskiem ciepła czy ocieplenie budynku.

Ponadto kwoty dofinansowania każdego działania rosną, jeśli dołożymy do niego kompleksową termomodernizację i mikroinstalację fotowoltaiczną. Wysokość pomocy finansowej zależy od dochodów. Ubiegających się o nią podzielono na trzy grupy. W pierwszej uwzględniono roczny dochód wnioskodawcy, który nie może przekroczyć 135 tys. zł. Dwie pozostałe grupy obejmują osoby z niższymi dochodami liczonymi na członka gospodarstwa domowego. W drugiej grupie mowa o 1894 zł netto na osobę w gospodarstwie wieloosobowym i 2651 zł netto w jednoosobowym. W trzeciej grupie te kwoty analogicznie wynoszą: 1090 zł i 1526 zł. Najwyższe kwoty dofinansowania w trzech grupach wynoszą kolejno: 66 tys. zł, 99 tys. zł i 135 tys. zł. Dotyczą wymiany kopciucha na pompę ciepła wraz z kompleksową termomodernizacją i montażem fotowoltaiki. Dodatkowo dwie uboższe grupy mogą skorzystać z prefinansowania, czyli 50-procentowej zaliczki.

- Ponad 87 procent gmin ma punkty konsultacyjno-informacyjne programu Czyste Powietrze. Warto skorzystać z ich pomocy przy wyborze zastępstwa dla kopciucha, a przede wszystkim – przebrnięcia przez formalności konieczne do uzyskania dofinansowania – mówi doradczyni NFOŚiGW. – Wszystkie niezbędne informacje – webinary, pytania i odpowiedzi, numer infolinii – są również na stronie programu https://czystepowietrze.gov.pl/.

W województwach małopolskim i świętokrzyskim (a w planie także w warmińsko-mazurskim) NFOŚiGW prowadzi pilotażowe działania wspierające, w ramach których tzw. operatorzy (gminy lub podmioty wyłonione w konkursie) przeprowadzają chętnych mieszkańców przez cały proces wymiany pieców i uzyskania dotacji. Efekty tych pilotaży mają pokazać, czy warto rozszerzyć takie działania na cały kraj.

Czyste Powietrze nie jest jedynym programem dofinansowującym ekologiczne rozwiązania energetyczne. Z pomocą przychodzą też liczne miejskie i gminne dotacje, które warto sprawdzić w swoich miejscach zamieszkania.

Właściciele domów, którzy na czas nie wymienią starych kopciuchów, muszą liczyć się z ryzykiem otrzymania kary od 20 zł do 5 tys. zł. Do drzwi może zapukać policja, straż miejsca i inspekcja ochrony środowiska.

Kiedy zakazy wchodzą w życie w poszczególnych województwach?

Województwo dolnośląskie

1 lipca 2024 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów)

1 lipca 2028 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwo kujawsko-pomorskie

1 stycznia 2024 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów)

1 stycznia 2028 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwo łódzkie

1 stycznia 2025 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów)

1 stycznia 2028 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwo lubelskie

1 stycznia 2024 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów)

1 stycznia 2027 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwo lubuskie

1 stycznia 2024 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5. w Zielonej Górze i Gorzowie Wielkopolskim

1 stycznia 2027 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5. poza powyższymi miastami.

Województwo małopolskie

od wiosny 2024 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów)

1 stycznia 2027 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwo mazowieckie

1 stycznia 2023 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów) i pieców niespełniających wymogów ekoprojektu

1 października 2023 r.: całkowity zakaz palenia węglem w Warszawie

1 stycznia 2028 r.: w gminach okalających stolicę zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwo opolskie

1 stycznia 2029 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów)

1 stycznia 2032 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwo podkarpackie

1 stycznia 2024 r.: zakaz kotłów bezklasowych eksploatowanych od 5 do 10 lat od daty produkcji

1 stycznia 2026 r.: zakaz kotłów bezklasowych eksploatowanych do 5 lat od daty produkcji

1 stycznia 2028 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwo pomorskie

1 stycznia 2024 r.: w Sopocie zakaz ogrzewania węglem i drewnem

1 września 2024 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów)

1 września 2026 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwo śląskie

1 stycznia 2022 r. zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów) używanych dłużej niż 10 lat od daty produkcji

1 stycznia 2024 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów) używanych od 5 do 10 lat od daty produkcji

1 stycznia 2026 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów) używanych do 5 lat od daty produkcji

1 stycznia 2028 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwo świętokrzyskie

1 lipca 2024 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów)

1 lipca 2026 r.: zakaz kotłów o klasie 5.

Województwo wielkopolskie

1 stycznia 2024 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów)

1 stycznia 2026 r.: zakaz kotłów niespełniających wymogów ekoprojektu lub klasy 5. (z wyjątkami)

1 stycznia 2028 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwo zachodniopomorskie

1 stycznia 2024 r.: zakaz kotłów bezklasowych (kopciuchów)

1 stycznia 2028 r.: zakaz kotłów poniżej klasy 5.

Województwa podlaskie i warmińsko-mazurskie do tej pory nie przyjęły uchwał antysmogowych.

"czyste Powietrze" (2)

Czyste powietrze na nowych zasadach. Od kiedy można składać wnioski?

Do kiedy wymienić kopciucha?